De bezieling van de vernieuwing, over deze kernwoorden in het gedachtengoed van de Franse filosoof Henri Bergson sprak Hein van Dongen bij de eerste bijeenkomst van het OIG in het nieuwe jaar. Bezieling en vernieuwing: inspirerende begrippen aan het begin van een nieuw jaar, hoewel Hein van Dongen ons deze namiddag anders laat kijken naar begrippen als nieuwjaar, naar vastgelegde bevroren concepten, met name in verband met het fenomeen tijd.
Na het ontsteken van de kaars als symbool van de bron waaruit wij leven en het uitspreken van de verwachting dat het licht van deze kaars ons zal bijlichten bij onze zoektocht van vandaag, luisteren we naar het motto van Henri Bergson : “Voor een bewust wezen staat bestaan gelijk aan veranderen, veranderen aan groeien en groeien gelijk aan zichzelf doorlopend scheppen.”
Hein van Dongen heeft zich intens verdiept in het werk van Henri Bergson. Verleden jaar publiceerde hij een boek over Bergson die tijdens een groot deel van zijn leven ongekend populair was, maar later enigszins in de vergetelheid raakte. Tegenwoordig wordt zijn werk weer gelezen en beleden. Henri Bergson ontwierp een filosofisch systeem waarin onderscheid gemaakt wordt tussen de waargenomen tijd en de innerlijke tijd. De beweging van de klok is voorspelbaar, absoluut, maar onvoorspelbaar is wat je gaat voelen of denken in een bepaalde tijd. Je gedachten worden, zoals een sneeuwbal die door de rulle sneeuw geduwd wordt, steeds aangevuld, veranderen van vorm, de stream of consciousness. Elke noot die toegevoegd wordt aan muziek, verandert de melodie. Als je je bewust wordt van het vloeibaar zijn van je innerlijke tijd, merk je dat je vaak beperkt wordt tot het denken in hokjes. Als voorbeeld zou je het invullen van een enquête kunnen zien: Vond u de behandeling: uitstekend/, goed/, matig/, teleurstellend/ of zinloos? Streep maar een kwalificatie aan en onderdruk je eigen, innerlijke melodie.
Woorden, waarden kunnen je dwingen conceptueel te denken waardoor je voorbijgaat aan het gegeven dat de werkelijkheid zich voortdurend vernieuwt. Bergson ervaart het als een proces van evolutie dat je innerlijke tijd zich gedraagt als een scheppende activiteit.
De samenleving werkt vaak op een rigide manier aan het vasthouden van regels, normen en waarden, deze verankering kan leiden tot sociale verstarring. Als de stroom van het leven vernieuwing is, zal dit niet resulteren in angstvallige bescherming of isolering van een groep; de stroom geeft ruimte voor opening, transformatie naar een veranderende moraal of overtuiging. Van Dongen gebruikt hiervoor het begrip ’ontstolling van ons denken’. Bergson ziet tijd als een beleving van de werkelijkheid, niet statisch maar als een proces waarbij je deel bent van de kosmische filosofie die gaat over de innerlijke realitijd.
Dat de voordracht van Hein van Dongen het zeer aandachtige publiek aansprak, bleek uit de stilte tijdens de lezing, maar ook uit de vragen.
‘Wat is morgen?‘ luidde de eerste vraag die Van Dongen beantwoordde met een wedervraag : ‘Wat is gisteren?‘ Tijd is ondefinieerbaar. Er is een vraag naar de relatie tussen kloktijd en menstijd. De ‘menstijd’ is open, groeit, welke gevolgen heeft dat dan voor de wereld? Vanuit het Joods-Christelijk denken zijn we op weg naar een betere wereld, maar Van Dongen noemt dat een hachelijk waagstuk, hij verwijst naar vrijheid van meningsuiting tegenover dictatoriaal geweld. De laatste zinnen in het boek van Henri Bergson wijzen op de vele gevaren die ons bedreigen, de wapenwedloop is iets mechanisch, hoe gaan we daarmee om?
Een andere vraagsteller ervaart de tweedeling in twee soorten tijden als lastig; waar staat de onveranderbare geschiedenis dan? Hein van Dongen stelt dat voor Bergson de historische tijd gelijk is aan gestolde innerlijke tijd. Is de geschiedenis dan open of gesloten? Nu verwijst Van Dongen naar het leerzame werkje van Marten Toonder : ‘Heer Bommel en het overdoen’. Heer Bommel kan de geschiedenis overdoen onder de voorwaarde dat hij zichzelf niet tegen komt.
Nog een vraag : ‘Waar in dat kosmische proces vind je geborgenheid bij een god? Van Dongen meent dat je opgenomen bent in een proces van goddelijke energie, je kunt je een wordende god voorstellen, een dynamische god , mensen hebben een actieve rol in het gestalte geven aan die dynamische god. Dat proces is nooit klaar. In reactie op een van de laatste vragen, hoe wist Henri Bergson wat goed en wat slecht is, antwoordt Hein van Dongen dat er geen ijkpunten te benoemen zijn maar dat het zoeken naar openheid, naastenliefde, dynamische wederkerigheid een blijvend proces moet zijn.
Tot slot wordt een gedicht gelezen waarin de rol van de bezielende kracht, de spirit van de geest blijvende groeikracht genoemd wordt.
De prachtige muziek die Peeke Hoekstra, Toni Horrevorts en Jopke Kruyt ten gehore gaven vormde een harmonieuze ondersteuning en omlijsting van deze middag in de sfeervolle zaal van Concordia .
De discussie werd nog voortgezet tijdens de bijzonder gezellige borrel na afloop. De organisatoren waren verheugd over het feit dat er zoveel mensen van deze inspirerende middag genoten hebben.